In november 2022 verscheen het rapport ‘Betrek mij gewoon – Op zoek naar verbeterkansen voor de jeugdhulp in Ketenbreed Leren’. In een uniek onderzoek is de levensloop van 31 jongeren met jeugdhulp met verblijf in kaart gebracht. Er kwamen 5 rode draden uit die de mogelijkheid bieden om de uitvoering van jeugdhulp te verbeteren. De Beweging van 0 licht de bevindingen de komende weken één voor één uit.
PROFESSIONALS KIJKEN EN HANDELEN VRIJWEL ALLEEN SYMPTOOMGERICHT. ZE SLUITEN IN DE BEHANDELING WEINIG AAN OP DE ONDERLIGGENDE VERKLARENDE FACTOREN
Uit de interviews bleek dat professionals voornamelijk reageren op het gedrag van jeugdigen en ouders dat het meest zichtbaar is. Zo reageren ze meer op de externaliserende gedragsproblemen, dan op de minder zichtbare internaliserende problemen (angst en somberheid), waarvan jongeren zelf aangeven dat ze hier last van hebben. Op deze externaliserende problemen wordt de begeleiding of behandeling vooral ingezet. Veel van deze gedragsproblemen zijn een uiting van achterliggende problemen: het door de omgeving (gezin, onderwijs) niet goed aansluiten op specifieke kindkwetsbaarheden (denk aan: ASS, hoogbegaafdheid of een verstandelijke beperking), sociale problemen zoals armoede of een uiting van eigen problematiek van de ouders die doorwerkt in de opvoedingsrelatie.
De geïnterviewde ouders en jeugdigen maakten veelvuldig ingrijpende gebeurtenissen mee. De drie belangrijkste voor hen zijn: het gevoel hebben dat niemand naar je omkijkt of van je houdt, een scheiding van de ouders en iemand in het gezin was depressief of mentaal ziek. Het gaat in deze levensverhalen niet alleen om de grote gebeurtenissen die kunnen leiden tot PTSS, maar juist de kleinere dingen die ook toxische stress veroorzaken. Of om opeenvolgende interacties die je voortdurend het gevoel geven er niet toe te doen.
De hulp richtte zich dus veelal op waarneembare klachten ofwel symptoomgedrag. Hoewel klachten aanpakken zeker niet verkeerd is en ouders en jeugdigen graag willen dat de klachten verminderen, wordt het problematisch als de hulp zich beperkt tot slechts het laten afnemen van waarneembare klachten. Dit leidt weliswaar tot tijdelijke probleemreductie, maar vervolgens is opnieuw hulp nodig. Ouders en jeugdigen raken dan gedemotiveerd, omdat het de vorige keer toch niet voldoende geholpen heeft.
In 27 van de 31 casusonderzoeken is er geen hulp ingezet op basis van een verklarende analyse, waarin staat uitgewerkt hoe de klachten ontstaan, hoe ze onderling samenhangen en op elkaar inwerken. Soms is er wel een verklarende analyse, maar is het geen gezamenlijke analyse van de gezinsleden én professionals. Zonder een helder gezamenlijk beeld en verklarende analyse en hulp en interventies die onvoldoende aansluiten bij de verklarende factoren, leidt hulp niet tot een blijvend resultaat. Dat zagen we terug in de levenslopen waarbij de inzet van verschillende behandelingen, hulpvormen en interventies naast en na elkaar uiteindelijk een uithuisplaatsing van de jeugdige niet konden voorkomen.
Eerder onderzoek naar 32 residentiële plaatsingen van jeugdigen in Flevoland leidde tot dezelfde conclusie (Tempel & Vissenberg, 2018). In de dossiers werd slechts in één geval een verklarende analyse gevonden. In vrijwel alle dossiers werd gesproken over een belaste voorgeschiedenis van verwaarlozing, mishandeling, relatieproblemen of problematiek van de ouders. De relatie tussen de huidige problematiek en deze belaste voorgeschiedenis werd vrijwel niet expliciet gemaakt en aan elkaar verbonden met daaraan gekoppeld een passend behandelaanbod (Tempel & Vissenberg, 2018).
In de leer- en reflectiesessies hebben ouders, jeugdigen en professionals besproken waarom het belangrijk is om een verklarende analyse te maken en wat belangrijke voorwaarden hiervoor zijn. Deze zijn onderstaand weergegeven.
Verklarende analyse
Een verklarende analyse is een analyse van aanlegfactoren (kind) en contextfactoren (gezin, school, bredere milieu) die leidt tot klachtgedrag. Het gaat om het samen met het gezin beter snappen waardoor gedrag is ontstaan, waarom het voort bestaat. Duurzame hulp sluit aan op deze onderliggende factoren, en op wat in het verleden wel en niet gewerkt heeft bij de ingezette hulp. Er zijn verschillende modellen ontwikkeld, afgestemd op de huidige tijd en gebaseerd op de diagnostische cyclus van De Bruyn (Kenniswerkplaats Jeugd Friesland & Bureau Peers, 2021; Van Leeuwen & Geeraets, 2022).
Redenen voor het maken van een verklarende analyse
- Voorkomen dat je symptoomgericht gaat werken (dus niet alleen reageren op waarneembaar gedrag). Dit leidt wel tot tijdelijke verbetering, maar niet op langere termijn. Baat het niet, het schaadt wel. Mensen raken gedemotiveerd, verliezen vertrouwen in hulpverlening.
- Als je in je hulp/context niet duidelijk specifiek aansluit op de hulpvraag van het kind, gaat het kind/ gezin zich gedragen naar de context van de hulpverlener (vooral in residentiële context). Dan ga je als hulpverlener hulp afstemmen op door de hulp gecreëerd gedrag, in plaats van op onderliggende verklarende factoren.
Voorwaarden voor een kwalitatief goede verklarende analyse
- De verklarende analyse gaat altijd om een analyse van zowel kind-, gezin- en contextfactoren.
- De verklarende analyse wordt samen met ouders en kind gemaakt. Het gaat om gedeelde beeldvorming, gedeelde analyse en gedeelde besluitvorming. Een analyse waar ouders en de jongere zich niet in herkennen zal niet leiden tot duurzame resultaten.
- Het maken van een verklarende analyse vraagt tijdens het proces om het geven van psycho-educatie (uitleg waarom je vraagt wat je vraagt).
- De verklarende analyse is opgesteld in toegankelijke taal die aansluit bij het gewone leven en is ontschuldigend van toon.
- Een verklarende analyse is een werkhypothese en niet een in beton gegoten werkelijkheid: het werkt als een dynamisch proces dat vraagt om voortdurende bijstelling. Als resultaten van hulp achterblijven is bijstelling van de verklarende analyse nodig.
Meer weten over de verklarende analyse? Lees dit artikel
Lees hier het hele rapport ‘Betrek mij gewoon!’ Op zoek naar verbeterkansen voor de jeugdhulp in Ketenbreed Leren
Volg de Beweging van 0 ook op Linkedin
